Od 2021 roku każda umowa o roboty budowlane podpisywana w ramach systemu zamówień publicznych, musi posiadać postanowienia zawierające mechanizm umożliwiający waloryzację wynagrodzenia wykonawcy. Niewątpliwie takie rozwiązanie znacząco poprawiło sytuację przedsiębiorców zajmujących się prowadzeniem prac tego rodzaju. Poza samym instrumentem waloryzacyjnym ustawodawca wprowadził także wymogi formalne, które w tym zakresie muszą spełniać kontrakty publicznoprawne.
Co to jest klauzula waloryzacyjna? W jaki sposób ją uregulować w umowie o roboty budowlane? Jakie skutki prawne wywołuje? Na wszystkie te pytania odpowiem w niniejszym artykule.
Co to jest klauzula waloryzacyjna?
Klauzula waloryzacyjna to zawarty w umowie o roboty budowlane mechanizm waloryzacji wynagrodzenia podmiotu, będącego ich wykonawcą, prowadzonych na podstawie zamówienia publicznego.
Regulacje dotyczące klauzul waloryzacyjnych zawarte są w ustawie z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (j.t. Dz. U. z 2021 r., poz. 1129 z późn. zm.), zwaną w dalszej części artykułu „Pzp”.
Zgodnie z w/w aktem prawnym – umowa, której przedmiotem są roboty budowlane lub usługi, zawarta na okres dłuższy niż 12 miesięcy, zawiera postanowienia dotyczące zasad wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy. Następuje to w przypadku zmiany ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia (art. 439 ust. 1 Pzp).
Musisz wiedzieć, że klauzula waloryzacyjna ma charakter obligatoryjny. Oznacza to, że musi ją zawierać każda umowa o roboty budowlane.
Co więcej, ustawodawca dopuścił również możliwość stosowania tego rodzaju zapisów przez zamawiającego, na zasadzie fakultatywności, także w umowach innego rodzaju. W takim przypadku, musi on jednak stosować zasady, jakie obowiązują w zakresie klauzul waloryzacyjnych w umowach o roboty budowlane.
Jaki jest cel klauzuli waloryzacyjnej?
Celem wprowadzenia przez ustawodawcę mechanizmu klauzuli waloryzacyjnej była chęć zabezpieczenia interesów wykonawców robót budowlanych. Wyszedł on bowiem z założenia, że podczas trwania umowy zawartej na okres dłuższy niż rok, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, iż warunki w jakich była ona zawierana, ulegną znaczącym zmianom na niekorzyść wykonawców.
Ewolucja tego rodzaju okoliczności, w postaci poważnego wzrostu cen materiałów budowlanych i kosztów siły roboczej, a także usług transportowych, połączonych z wynikającymi z tego trudnościami natury organizacyjnej, niewątpliwie będzie wywierała poważny wpływ na pogorszenie się sytuacji ekonomicznej przedsiębiorców wykonujących roboty publiczne. Temu właśnie postanowił przeciwdziałać ustawodawca.
Jakie są konieczne elementy klauzuli waloryzacyjnej?
Klauzula waloryzacyjna w umowie o roboty budowlane składa się z kilku koniecznych elementów. W celu jej wprowadzenia, w umowie określa się:
- poziom zmiany ceny materiałów lub kosztów, związanych z realizacją zamówienia o roboty budowlane, który może być określony procentowo lub kwotowo. Uprawnia on strony umowy do żądania zmiany wynagrodzenia oraz początkowego termin ustalenia zmiany wynagrodzenia,
- sposób ustalania zmiany wynagrodzenia, z zastosowaniem specjalnego wskaźnika ogłaszanego w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego lub też wykazu rodzajów materiałów lub kosztów. W ich przypadku zmiana ceny uprawnia strony umowy do żądania zmiany wynagrodzenia,
- sposób określenia wpływu zmiany ceny materiałów lub kosztów na cenę wykonania zamówienia oraz określenie okresów, w których może następować zmiana wynagrodzenia wykonawcy. Oznaczają one częstotliwość, z jaką będzie on mógł wystąpić z żądaniem zmiany wynagrodzenia,
- maksymalną wartość zmiany wynagrodzenia, jaką dopuszcza zamawiający w efekcie zastosowania postanowień o zasadach wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia. Przy jej ustalaniu bierze się pod uwagę przede wszystkim planowane możliwości finansowe zamawiającego. Wartość ta może być określona procentowo, w stosunku do wartości pierwotnego wynagrodzenia lub też kwotowo.
W jaki sposób stosować klauzule waloryzacyjne?
Podkreślić trzeba, że w przypadku, gdy umowa o roboty budowlane została zawarta po upływie 180 dni od dnia upływu terminu składania ofert w ramach postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w tym przedmiocie, wówczas początkowym terminem ustalenia zmiany wynagrodzenia jest dzień otwarcia ofert. Powinieneś jednak pamiętać, że zamawiający może w tym zakresie określić termin wcześniejszy.
Musisz wiedzieć, że ustawodawca sprecyzował, co należy rozumieć przez „zmianę ceny materiałów lub kosztów”. Wskazał on bowiem, że oznacza to nie tylko wzrost odpowiednio cen lub kosztów, ale również i ich obniżenie. Wskaźniki te należy odnieść względem ceny lub kosztu, przyjętych w celu ustalenia wynagrodzenia wykonawcy zawartego w ofercie. Tego rodzaju zapis chroni zatem nie tylko interesy wykonawców, ale także zamawiającego.
Wskazać należy, że ustawodawca zadbał także o interesy podwykonawców, prowadzących prace i usługi na rzecz wykonawcy robót budowlanych.
Zgodnie bowiem z zapisem ustawy Prawo zamówień publicznych – wykonawca, którego wynagrodzenie zostało zmienione wskutek zastosowania klauzuli waloryzacyjnej, zobowiązany jest również do zmiany wynagrodzenia przysługującego podwykonawcy, z którym zawarł umowę. Przedmiotowa zmiana musi się odbyć w zakresie odpowiadającym zmianom cen materiałów lub kosztów dotyczących zobowiązania podwykonawcy. Musi jednak dojść do łącznego spełnienia następujących warunków:
- przedmiotem umowy są roboty budowlane lub usługi,
- okres obowiązywania umowy przekracza 12 miesięcy.
Reasumując – klauzule waloryzacyjne stanowią bardzo przydatny instrument, mający na celu dostosowanie wynagrodzeń wykonawców robót budowlanych do aktualnie panujących warunków rynkowych. Skutecznie chronią one przedsiębiorców przez nadmiernymi stratami finansowymi, które mogłyby stać się ich udziałem w przypadku znaczącej zmiany okoliczności panujących przy zawieraniu umowy w zakresie zamówienia publicznego.
