Partycypacja społeczna w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

Wprowadzenie

Partycypacja społeczna jest to obszar, który w ostatnich latach zyskał na ogromnym znaczeniu, zarówno w kontekście prawnym, jak i społecznym. 

Kwestie partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym zostały istotnie zmienione przez Ustawę z dnia 7 lipca 2023 r., nowelizującą ustawę z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (dalej jako: Upzp). Reforma ta wprowadziła nowe standardy, rozszerzając możliwości obywateli do aktywnego uczestnictwa w procesie tworzenia aktów planowania przestrzennego oraz definiując szczegółowe zasady konsultacji społecznych.

W niniejszym artykule skupimy się na analizie istoty partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym, opisując zakres i cele tego procesu, uczestników oraz szczegółowe zasady konsultacji społecznych. 

Prześledzimy także wprowadzone zmiany prawne oraz ich potencjalne konsekwencje dla lokalnych społeczności i działań inwestycyjnych. Warto przyjrzeć się temu tematowi z uwagi na jego znaczenie dla rozwoju zrównoważonej i dostosowanej do potrzeb przestrzeni miejskiej i wiejskiej, a także z perspektywy budowania aktywnego obywatelstwa i zaangażowania społecznego.

Partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym 

Ustawa z lipca 2023 roku wprowadza istotne zmiany w zakresie partycypacji społecznej w procesie planowania przestrzennego. Jej celem jest zwiększenie udziału mieszkańców w tym procesie poprzez poszerzenie zakresu konsultacji społecznych i umożliwienie realnego wpływu na działania podejmowane przez organy planistyczne.

Partycypacja społeczna ma obejmować:

• Umożliwienie udziału interesariuszom planowania i zagospodarowania przestrzennego w przygotowaniu aktów planowania przestrzennego, w tym wypowiadania się, składania wniosków lub uczestnictwa w konsultacjach społecznych.
• Poznanie potrzeb, zebranie stanowisk i pomysłów interesariuszy dotyczących polityki przestrzennej.Prowadzenie działań edukacyjnych i informacyjnych o istocie, celach i zasadach planowania i zagospodarowania przestrzennego.
• Inicjowanie, umożliwianie i wspieranie działań służących rozwijaniu dialogu między interesariuszami w ramach kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej oraz zwiększaniu udziału interesariuszy w tym procesie.

Wprowadzenie przepisów dotyczących partycypacji społecznej jako osobnego rozdziału ma na celu podniesienie standardów prowadzenia rozmów z mieszkańcami, rozszerzenie narzędzi partycypacji o nowe techniki, w tym związane z cyfryzacją, oraz unowocześnienie słownictwa zgodnie z rozwojem tej dziedziny wiedzy. Efektem tych zmian ma być ułatwienie wypracowywania kompromisów i zwiększenie pewności inwestowania.

Kto może być interesariuszem? 

Katalog podmiotów, które mogą być interesariuszami, jest szeroki i obejmuje osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, jednostki samorządu terytorialnego, organy władzy publicznej, jednostki pomocnicze gminy oraz organy doradcze i konsultacyjne gminy. Interesariusze, którzy posiadają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, mogą uczestniczyć w partycypacji społecznej bez zgody przedstawiciela ustawowego.

Interesariusz może otrzymywać na bieżąco informacje lub dane pochodzące z:

• uchwał o przystąpieniu do sporządzania aktów planowania przestrzennego oraz gminnego programu rewitalizacji,
• wniosków o sporządzenie lub zmianę planów ogólnych lub planów miejscowych oraz wniosków o uchwalenie zintegrowanych planów inwestycyjnych,
• diagnoz, o których mowa w art 4 ust 1 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji,
• uchwał o szczegółowym trybie i harmonogramie opracowania projektu strategii rozwoju gminy lub strategii rozwoju ponadlokalnego,
• diagnoz, o których mowa w art 10a ust 1 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju przygotowywanych w ramach opracowania projektu strategii rozwoju gminy lub strategii rozwoju ponadlokalnego,
• aktów planowania przestrzennego wraz z uzasadnieniem, o ile jego sporządzenie jest wymagane,
• uchwał w sprawie wyznaczenia obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji, uchwał o przyjęciu gminnych programów rewitalizacji oraz uchwał w sprawie ustanowienia na obszarze rewitalizacji Specjalnej Strefy Rewitalizacji,
• uchwał o przyjęciu strategii rozwoju gminy lub strategii rozwoju ponadlokalnego,
• wniosków o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, z wyłączeniem dotyczących inwestycji lokalizowanych na terenach zamkniętych ustalonych przez Ministra Obrony Narodowej decyzją, o której mowa w art 4 ust 2a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne,
• decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, z wyłączeniem decyzji dotyczących inwestycji lokalizowanych na terenach zamkniętych ustalonych przez Ministra Obrony Narodowej decyzją, o której mowa w art 4 ust 2a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne,
• uchwał w sprawie aktualności planu ogólnego oraz planów miejscowych i oceny, o których mowa w art.22 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji,
• zarządzeń zastępczych wojewody w sprawie uchwalenia aktu planowania przestrzennego,
• rozstrzygnięć nadzorczych wojewody stwierdzających nieważność aktów planowania przestrzennego,
• wyroków sądów administracyjnych dotyczących decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz aktów planowania przestrzennego.

Taka możliwość wynika z art 8f Upzp, zgodnie z którym minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa na wniosek interesariusza, w zakresie określonym we wniosku, od dnia następującego po dniu otrzymania wniosku do dnia następującego po dniu otrzymania rezygnacji przekazuje interesariuszowi za pomocą poczty elektronicznej informacje o każdorazowym udostępnieniu w Rejestrze Urbanistycznym wymienionych wyżej danych lub informacji. Ważne jest aby dobrze określić zakres wniosku oraz podać adres poczty elektronicznej, na który mają być przekazywane informacje.

Wniosek do projektu aktu planowania przestrzennego, uwagę, o której mowa w art. 8i ust. 1 pkt 1, wniosek o sporządzenie lub zmianę aktu planowania przestrzennego oraz wniosek i rezygnację, o których mowa w art. 8f, składa się na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w szczególności poczty elektronicznej, na formularzu w postaci papierowej lub w formie dokumentu elektronicznego. 

Składający wniosek do projektu aktu planowania przestrzennego, uwagę, o której mowa w art. 8i ust. 1 pkt 1, oraz wniosek o sporządzenie lub zmianę aktu planowania przestrzennego podaje swoje imię i nazwisko albo nazwę oraz adres zamieszkania albo siedziby oraz adres poczty elektronicznej, o ile taki posiada, a także wskazuje czy jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości objętej wnioskiem lub uwagą oraz może podać dodatkowe dane do kontaktu takie jak adres do korespondencji lub numer telefonu.

Konsultacje społeczne

Konsultacje społeczne są obowiązkowe na wielu etapach procedury planistycznej. Ich zasady zostały uregulowane w art. 8h Upzp. 

Informacje o sposobach, miejscach i terminach prowadzenia konsultacji społecznych są ogłaszane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, między innymi w prasie, na stronie internetowej urzędu oraz w miejscach publicznych.

Ustawodawca zdecydował się także na wprowadzenie wyliczenia form konsultacji społecznych tj:

• zbieranie uwag (przez okres co najmniej 28 dni);
• spotkania otwarte, panele eksperckie lub warsztaty, poprzedzone prezentacją projektu aktu planowania przestrzennego (nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia rozpoczęcia konsultacji społecznych, i nie później niż na 7 dni przed ostatnim dniem terminu zbierania uwag);
• spotkania plenerowe lub spacery studyjne, zorganizowane na obszarze objętym aktem planowania przestrzennego (nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia rozpoczęcia konsultacji społecznych, i nie później niż na 7 dni przed ostatnim dniem terminu zbierania uwag);
• ankiety lub geoankiety (przez okres co najmniej 28 dni);
• wywiady, prowadzenie punktu konsultacyjnego lub dyżury projektanta.

Oczywiście nie ma obowiązku przeprowadzania konsultacji we wszystkich formach, ale także wybór tylko jeden z nich będzie niewystarczający. 

Dopuszcza się przeprowadzenie konsultacji społecznych również w innych formach niż określone w ust. 1. Jednak nie powinny one zastępować form wynikających z przepisów.

Konsultacje społeczne w formie ankiety lub geoankiety prowadzi się w postaci papierowej lub elektronicznej, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w szczególności poczty elektronicznej. 

Konsultacje te można prowadzić w szczególności za pomocą formularzy udostępnionych przez organ sporządzający projekt aktu planowania przestrzennego w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej obsługującego go urzędu, a także w innej formie, jeżeli zostanie ona określona przez ten organ w ogłoszeniu o rozpoczęciu konsultacji społecznych. 

Przed przedstawieniem radzie gminy projektu aktu planowania przestrzennego opracowuje się raport podsumowujący przebieg konsultacji społecznych, zawierający w szczególności wykaz zgłoszonych uwag wraz z propozycją ich rozpatrzenia i uzasadnieniem oraz protokoły z czynności przeprowadzonych w ramach konsultacji.

Konsultacje społeczne,

• prowadzi się umożliwiając interesariuszom wypowiadanie się, zadawanie pytań i zgłaszanie uwag;
• mogą być przeprowadzane za pomocą środków porozumiewania się na odległość, zapewniających jednoczesną transmisję obrazu i dźwięku, w sposób umożliwiający zadawanie pytań w formie zapisu tekstowego;
• prowadzi się z udziałem pracownika urzędu obsługującego organ sporządzający akt planowania przestrzennego lub podmiotu upoważnionego do opracowania tego aktu planowania przestrzennego.

Organ sporządzający akt planowania przestrzennego musi używać niespecjalistycznego języka, aby ułatwić zrozumienie procedury.

Przed rozpoczęciem konsultacji sporządza się wykaz wniosków do projektu aktu planowania przestrzennego wraz z propozycją ich rozpatrzenia i uzasadnieniem.

Co ważne propozycja rozpatrzenia wniosków i uwag zgłoszonych w ramach konsultacji społecznych nie podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnego.

Warto zaznaczyć, że partycypacja społeczna i konsultacje społeczne w planowaniu przestrzennym mają na celu stworzenie bardziej transparentnego i demokratycznego procesu podejmowania decyzji, zwiększenie zaufania społeczności lokalnych oraz promowanie zrównoważonego rozwoju przestrzennego.