Umowy budowlane są często skomplikowane i wymagają precyzyjnego uregulowania warunków finansowych. Wynagrodzenie dla wykonawców prac bywa ustalane jako wynagrodzenie ryczałtowe, co pozwala na zaplanowanie kosztów inwestycji.
Niemniej jednak, gdy zmieniają się okoliczności, wykonawcy mogą być narażeni na straty. W takich przypadkach pojawia się pytanie: czy i kiedy można podwyższyć wynagrodzenie wykonawcy?
Wynagrodzenie Ryczałtowe a Wynagrodzenie Kosztorysowe
Wynagrodzenie ryczałtowe stanowi stałą stawkę za wykonane prace.
W odróżnieniu od wynagrodzenia kosztorysowego, nie zależy ono od zmian w kosztach czy zakresie prac. Dla deweloperów i firm budowlanych jest to wygodne rozwiązanie, ponieważ pozwala na zaplanowanie budżetu inwestycji. Niemniej jednak, dla wykonawców może być to problematyczne, zwłaszcza gdy koszty materiałów czy prac wzrastają.
Zasada Bez Zmiany Wynagrodzenia
Zgodnie z art. 632 § 1 Kodeksu cywilnego, w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, nawet jeśli nie da się przewidzieć zakresu lub kosztów prac. To oznacza, że wykonawca, jak na przykład deweloper czy firma budowlana, nie ma prawa żądać podwyższenia stawki, gdy sytuacja się zmienia. Jednakże istnieje wyjątek od tej reguły.
Wyjątek: Zmiana Okoliczności i Groźba Rażącej Straty
Art. 632 § 2 Kodeksu cywilnego przewiduje, że w przypadku zmiany okoliczności, której nie można było przewidzieć, i gdyby wykonanie zadania groziło wykonawcy rażącą stratą, sąd może zezwolić na podwyższenie wynagrodzenia lub rozwiązanie umowy. To oznacza, że podwyższenie wynagrodzenia jest możliwe tylko, gdy:
1. Zaistniała nieprzewidziana zmiana okoliczności.
2. Wykonawca jest zagrożony rażącą stratą.
Zmiana Okoliczności
Aby podwyższenie było możliwe, zmiana okoliczności musi być nieprzewidywalna. Wzrost cen materiałów czy prac, który jest powszechnie znany, nie kwalifikuje się do tego wyjątku. Wartość tej zmiany musi być gwałtowna i niemożliwa do przewidzenia.
Groźba Rażącej Straty
Podwyższenie wynagrodzenia jest możliwe, jeśli wykonawca jest narażony na rażącą stratę. To nie dotyczy zwykłego wzrostu kosztów, lecz sytuacji, w której straty są nieproporcjonalnie duże. Sąd orzeka, czy sytuacja rzeczywiście jest rażąca, na podstawie analizy konkretnych okoliczności.
Przykłady Z Orzecznictwa
Warto spojrzeć na orzecznictwo sądowe, aby lepiej zrozumieć te kwestie.
W jednym z przypadków Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24.05.2019 r., w sprawie pod sygn.akt I CSK 218/18, orzekł, że “W przypadku uzgodnienia przez strony, że za wykonanie dzieła wypłacone ma być wynagrodzenie ryczałtowe, zgodnie z art. 632 § 1 k.c. zasadą jest to, że przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, choćby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Dopuszczalność podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego w sytuacji określonej w art. 632 § 2 k.c. jest wyjątkiem od tej zasady, uwarunkowanym spełnieniem przesłanek wskazanych w tym przepisie. Znamienne jest to, że przyjmujący zamówienie może żądać podwyższenia wynagrodzenia – przy spełnieniu pozostałych przesłanek, które określa art. 632 § 2 k.c. – tylko wtedy, gdyby groziła mu rażąca strata. Oznacza to, że nie każda strata, którą może ponieść lub poniósł wskutek wykonania umowy przy utrzymaniu wysokości wynagrodzenia ryczałtowego określonej w umowie, uzasadnia jego żądanie podwyższenia wynagrodzenia. Musi chodzić o stratę rażącą, wobec czego strata, która nie spełnia tego warunku, nie uzasadnia podwyższenia należnego zgodnie z umową wynagrodzenia ryczałtowego“.
Z kolei Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 29.01.2020 r., VII AGa 462/19 orzekł, że “pojęcie “rażącej straty” przyjmującego zamówienie (wykonawcy robót budowlanych) nie może być utożsamiane ze stratą jako taką. “Rażąca strata” stanowi zatem nie tylko przesłankę żądania podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego na podstawie art. 632 § 2 k.c., ale decyduje też o wysokości, o jaką to wynagrodzenie powinno zostać podniesione. Podwyższenie wynagrodzenia na podstawie art. 632 § 2 k.c. nie ma na celu zrekompensowania całej grożącej lub poniesionej straty, lecz zniwelowania tej straty do takiego poziomu, który nie będzie rażący w rozumieniu tego przepisu. “Rażąca strata” to taka, która niweczy przeprowadzoną przez przyjmującego zamówienie (wykonawcę) kalkulację, z uwzględnieniem zwykłego ryzyka kontraktowego, zatem podwyższenie wynagrodzenia ryczałtowego na podstawie tego przepisu powinno obejmować tę część straty, która wykracza poza to zwykłe ryzyko kontraktowe.“.
Podsumowanie
Podwyższanie wynagrodzenia w umowach budowlanych to zagadnienie skomplikowane i pełne wyjątków.
Wynagrodzenie ryczałtowe daje pewność co do kosztów inwestycji, ale wykonawcy mogą być narażeni na straty.
Możliwość podwyższenia wynagrodzenia istnieje, gdy są spełnione dwa warunki: zmiana okoliczności była nieprzewidywalna i grozi rażącą stratą.
Sąd decyduje, czy te przesłanki są spełnione, a orzecznictwo wskazuje na konieczność spełnienia bardzo rygorystycznych wymagań.
Należy mieć jednak na względzie, że sama umowa o roboty budowlane może przewidywać możliwość podwyższenia ceny i wówczas ingerencja sądu nie będzie konieczna.
