Umowa darowizny jest instytucją prawa cywilnego stanowiącą jeden z najbardziej rozpowszechnionych sposobów przeniesienia prawa własności na rzecz osoby trzeciej. Ma ono postać bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego, powodującego powiększenie jego majątku. Aby jednak umowa taka spełniła swoją funkcję, a więc była skuteczna musi spełniać szereg warunków formalnych, przewidzianych przez przepisy obowiązującego prawa. W niniejszym wpisie, wskażę, jak należy napisać umowę darowizny, tak aby była ona poprawna pod względem prawnym i we właściwym zakresie uwzględniała oraz chroniła interesy jej stron. Poza tym dowiesz się z niego: Co to jest umowa darowizny? Co może być jej przedmiotem? W jakie formie może być zawarta oraz kiedy można odwołać darowiznę?
Co to jest umowa darowizny?
Umowa darowizny jest umową prawa cywilnego, której celem jest nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści, a więc jego wzbogacenie, kosztem majątku darczyńcy. Jej cechą charakterystyczną jest bezpłatność, co oznacza, iż poprzez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do świadczenia na rzecz obdarowanego, bez żadnych kosztów z jego strony, na przykład w postaci odpowiedniego wynagrodzenia. Jeżeli ten warunek nie jest spełniony, wówczas nie dochodzi do zawarcia umowy darowizny, lecz do nawiązania stosunku prawnego innego rodzaju, na przykład umowy sprzedaży.
Z punktu widzenia prawnego darowizna ma charakter umowy zobowiązującej i jednostronnej, gdyż nie przynosi darczyńcy żadnego ekwiwalentnego świadczenia, a więc odpłaty.
Reasumując – zobowiązanie darczyńcy musi:
- być zamierzone jako nieodpłatne,
- nastąpić na rzecz obdarowanego kosztem majątku darczyńcy,
- powodować powstanie przysporzenia w majątku osoby obdarowanej kosztem majątku darczyńcy.
Jakie są strony umowy darowizny?
Stronami umowy darowizny mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne, na przykład fundacje, czy spółki kapitałowe, takie jak spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, czy też spółka akcyjna, a także jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznała zdolność prawną, na przykład spółka komandytowa.
Co może być przedmiotem umowy darowizny?
Przedmiotem umowy darowizny może być każda rzecz, która charakteryzuje się jakąkolwiek wartością, taka jak dom, biżuteria, dzieło sztuki, jak również prawo majątkowe, w postaci na przykład kwoty pieniężnej. Dotyczy to zarówno przedmiotu umowy w postaci rzeczy oznaczonych co do tożsamości, a więc ściśle zindywidualizowanych, na przykład darowizny samochodu, jak i oznaczonych co do gatunku, przykładowo kilograma kaszy. Jej przedmiotem może być w szczególności prawo użytkowania wieczystego, własnościowe prawo do lokalu spółdzielczego, prawo autorskie oraz znaki towarowe.
Podkreślenia wymaga fakt, iż w przypadku umowy darowizny dopuszczalna jest zarówno wielość jej podmiotów, jak i przedmiotów. Po każdej bowiem ze stron umowy darowizny może występować więcej niż jedna osoba, tak więc możliwe jest istnienie kilku lub więcej obdarowanych bądź darczyńców. Dopuszczalna jest także taka sytuacja w odniesieniu do niepodzielnego wprawdzie przedmiotu świadczenia, w którym jednak wyodrębnione są ściśle określone udziały. Tym samym, nie ma przeszkód prawnych, aby współwłaściciele darowali przysługujące im udziały w majątku wspólnym w postaci nieruchomości jednej osobie, która stanie się w ten sposób jej wyłącznym właścicielem. Także właściciel może darować kilku osobom udziały w swojej nieruchomości, czyniąc je w efekcie współwłaścicielami w częściach określonych przez darczyńcę.
Darowizna dotyczyć może także zwolnienia obdarowanego z określonego zobowiązania, jeżeli oczywiście nie zastrzeżono dla darczyńcy w zamian innego świadczenia, albowiem wówczas miałoby ono charakter odpłatny. Zwolnienie takie może polegać na zwolnieniu z długu ciążącego wobec darczyńcy albo na zwolnieniu obdarowanego z długu wobec osoby trzeciej, gdy następuje kosztem majątku darczyńcy, na przykład przez zapłatę.
Przedmiotem darowizny mogą być nie tylko rzeczy i prawa majątkowe już będące własnością darczyńcy, lecz także takie, które on dopiero nabędzie. Przedmiot darowizny nie musi też mieć wartości majątkowej, ale jakąkolwiek wartość dla obdarowanego.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego przedmiotem darowizny, może być także ekspektatywa odrębnej własności lokalu, która stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej nabywcy, jako właściciela, niezależnie od chwili złożenia wniosku o dokonanie tego wpisu. W tym miejscu trzeba wyjaśnić, że ekspektatywa odrębnej własności lokalu jest roszczeniem o ustanowienie przez spółdzielnię mieszkaniową odrębnej własności lokalu na rzecz osoby, z którą spółdzielnia zawarła umowę o budowę lokalu. Roszczenie to powstaje z chwilą zawarcia umowy o budowę lokalu.
Co nie może być przedmiotem umowy darowizny?
Podkreślenia wymaga fakt, że zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego – nie stanowią darowizny następujące bezpłatne przysporzenia:
- gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami Kodeksu cywilnego, na przykład bezczynszowa dzierżawa, użyczenie, czy też bezprocentowa pożyczka,
- gdy darczyńca zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył, na przykład spadku albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.
Jaka powinna być forma zawarcia umowy darowizny?
Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym, oświadczenie darczyńcy musi zostać złożone w formie aktu notarialnego. Obowiązuje w tym zakresie rygor nieważności, co oznacza, że w razie niezachowania takiej postaci, oświadczenie takie nie wywoła żadnych skutków prawnych.
Od powyższej zasady istnieje jeden wyjątek, a mianowicie umowa darowizny zawarta bez zachowania w/w formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione, a więc doszło do fizycznego przekazania przez darczyńcę jej przedmiotu.
Z kolei oświadczenie woli obdarowanego może być złożone w formie dowolnej, również w sposób konkludentny, a więc przez każde zachowanie się osoby dokonywającej czynności prawnej, które ujawnia jej zamiar w dostateczny sposób.
Zaznaczyć w tym miejscu trzeba, iż jeżeli przepisy prawa, ze względu na rodzaj przedmiotu darowizny, wymagają zastosowania szczególnej formy prawnej, wówczas obowiązek zachowania formy aktu notarialnego dotyczy także oświadczenia o przyjęciu darowizny. Tak jest w przypadku na przykład nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego.
Co powinna zawierać umowa darowizny i jak ją napisać?
Każda umowa darowizny powinna zawierać:
- wskazanie daty i miejsca jej zawarcia,
- oznaczenie stron,
- opis jej przedmiotu,
- oświadczenie darczyńcy, że przedmiot darowizny jest jego własnością i nie jest obciążony,
- oświadczenie o darowiźnie i przyjęciu darowizny,
- wskazanie, kiedy nastąpi wykonanie darowizny,
- inne elementy.
Data i miejsca zawarcia
Jest to niezbędne ze względu na skuteczność podniesienia przed Sądem możliwych roszczeń z jej tytułu. Wskazanie daty zawarcia takiej umowy ma wpływ na ustalenie jaki jest termin wymagalności wynikającego z niej roszczenia, oraz określenie czasu, w którym nastąpi jego przedawnienie. Z kolei to, gdzie została zawarta umowa może mieć znaczenie dla ustalenia właściwości miejscowej Sądu, pod którego rozstrzygnięcie należy poddać ewentualny spór, jaki wyniknie na jej tle.
Oznaczenie stron
Kolejnym koniecznym elementem przedmiotowej umowy jest dokładne oznaczenie jej stron, określonych odpowiednio jako „Darczyńca” oraz „Obdarowany”. Musisz pamiętać, aby dane stron podane w umowie umożliwiały ich precyzyjną identyfikację. W odniesieniu do osoby fizycznej niezbędne jest wskazanie imienia, nazwiska, adresu zamieszkania, numeru dowodu osobistego oraz opcjonalnie – numeru PESEL. Jeśli chodzi o osobę prawną lub jednostkę organizacyjną, posiadającą zdolność prawną, to konieczne dane obejmują pełną nazwę (firmę), adres siedziby, numer NIP, numer REGON, numer KRS oraz dane osoby reprezentującej ten podmiot. Najczęściej będzie to Prezes Zarządu. Umowa możne też zawierać adresy poczty elektronicznej (e-mail) stron.
Zaznaczyć trzeba, iż umowę darowizny można zawrzeć przez pełnomocnika i to w przypadku zarówno darczyńcy, jak i obdarowanego. Oczywiście konieczne jest w takim wypadku odpowiedniego pełnomocnictwa, które powinno zostać dołączone do zawieranej umowy, jako jej załącznik.
Opis przedmiotu
W zawieranej umowie należy także zawrzeć opis jej przedmiotu, poprzez precyzyjne wskazanie co zostaje darowane, na przykład określenie dokładnej kwoty gotówki i jej waluty, czy też szczegółowe scharakteryzowanie darowanej rzeczy. Przykładowo w przypadku samochodu konieczne jest podanie danych, takich jak:
- marka pojazdu,
- rok jego produkcji,
- numer nadwozia,
- numer silnika,
- numer rejestracyjny,
- numer karty pojazdu,
- aktualny przebieg,
- kolor lakieru nadwozia.
Oświadczenie darczyńcy, że przedmiot darowizny jest jego własnością i nie jest obciążony
Przedmiotowe oświadczenie ma na celu zapewnienie obdarowanego, że przedmiot darowizny nie stanowi własności innego podmiotu niż darczyńca, który dysponuje pełnym i wyłącznym prawem do przeniesienia jego własności, a także nie jest obciążony prawem zastawu, zabezpieczeniem etc.
Oświadczenie o darowiźnie i przyjęciu darowizny
W umowie darowizny powinno znaleźć się pisemne oświadczenia:
- darczyńcy, że przekazuje darowiznę,
- obdarowanego, że przyjmuje darowiznę uczynioną na jego rzecz przez darczyńcę.
Wskazanie kiedy nastąpi wykonanie darowizny
Umowa darowizny powinna zawierać także informację o tym, kiedy, ze wskazaniem dokładnej daty, nastąpi wykonanie darowizny.
Inne elementy
Umowa darowizny powinna zawierać też:
- określenie, która ze stron ponosi koszty związane z zawarciem umowy,
- własnoręczne podpisy obu stron.
W przedmiotowej umowie można także zawrzeć dodatkowe zapisy, w szczególności darczyńca może zobowiązać obdarowanego co tego w jaki sposób powinna zostać wykorzystana darowizna, którą otrzymał.
Jaki jest zakres odpowiedzialności darczyńcy?
Musisz wiedzieć, że z chwilą zawarcia umowy darowizny darczyńca staje się dłużnikiem o jej wykonanie, natomiast obdarowany – wierzycielem, co rodzi określone skutki prawne.
Przede wszystkim, darczyńca odpowiada wobec obdarowanego z tytułu szkody powstałej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania ciążącego na nim zobowiązania, jeżeli działał on przy tym w stanie umyślności bądź dopuścił się rażącego niedbalstwa. Tym samym nie ponosi on odpowiedzialności za niedochowanie należytej staranności, a ciężar dowodu w zakresie rodzaju winy obciąża w całości obdarowanego, Jest on zwolniony z takiej odpowiedzialności jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.
Taka sama odpowiedzialność spoczywa na nim w przypadku, gdy szkoda została wyrządzona wskutek wad, jakimi dotknięta jest rzecz darowana, pod warunkiem, że wiedząc o ich istnieniu, nie powiadomił o tym obdarowanego we właściwym czasie. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli obdarowany mógł z łatwością taką wadę spostrzec.
Rzeczą charakterystyczną jest, iż w przypadku, gdy darczyńca opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wówczas obdarowany może żądać odsetek za opóźnienie, dopiero od dnia wytoczenia powództwa w tej sprawie. Nie jest więc dopuszczalne w takim przypadku, domaganie się odsetek od daty zawarcia umowy darowizny.
Kiedy można odwołać darowiznę?
Darczyńca uprawniony jest do dokonania odwołania darowizny, tylko i wyłącznie w przypadkach wskazanych w przepisach obowiązującego prawa. Tym samym, nie jest to czynność prawna, której można dokonać bez żadnych ograniczeń.
Z punktu widzenia prawnego odwołanie darowizny na charakter jednostronnej czynności prawnej dokonywanej przez darczyńcę, o charakterze kształtującym prawo. Ma ono na celu uchylenie bądź zniesienie istniejącego stosunku prawnego, jaki nawiązał się pomiędzy obdarowanym a darczyńcą podczas podpisania umowy darowizny.
Podkreślić trzeba, iż ustawodawca wprowadził w przedmiotowym zakresie wyraźne rozróżnienie, w zależności od tego, czy darowizna została już wykonana, czy też nie.
W tym drugim przypadku, darczyńca może odwołać darowiznę, jeżeli po zawarciu umowy w tym przedmiocie, jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania, który ocenia się według jego usprawiedliwionych potrzeb. Oznacza to, iż w zakres tego pojęcia nie wchodzą tzw. wydatki zbytkowne, a więc nie mające charakteru koniecznego. Prawo takie przysługuje darczyńcy, w sytuacji, w której uszczerbek mógłby dotknąć także ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych, na przykład wobec potomstwa czy rodziców.
Darczyńca jest uprawniony do odwołania wykonanej już darowizny, jeżeli:
- popadnie w stan niedostatku,
- obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Stan niedostatku
W przypadku odwołania darowizny z tej właśnie przyczyny, obdarowany jest zobligowany do dokonania zwrotu całej otrzymanej darowizny, a w przypadku, gdy tego nie czyni, spoczywa na nim, oczywiście w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, obowiązek dostarczania darczyńcy środków utrzymania w granicach jego usprawiedliwionych potrzeb albo koniecznych do wypełnienia ciążących na nim, określonych prawem obowiązków alimentacyjnych. Obowiązek ten wygasa, z chwilą dokonania przez obdarowanego zwrotu równowartości darowizny.
Rażąca niewdzięczność
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, poprzez „rażącą niewdzięczność” rozumieć należy takie naganne postępowanie, jak odmówienie pomocy w chorobie lub osobom starszym, naruszenie czci bądź nietykalności cielesnej, rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicie czy ciężkie znieważenie.
Nie jest jednak dopuszczalne odwołanie na tej podstawie darowizny, jeżeli obdarowany uzyskał od darczyńcy przebaczenie w tym zakresie, przy czym jest to możliwe nawet wówczas, gdy ten, w takiej chwili, nie posiadał zdolności do czynności prawnych. Warunkiem takiego kroku jest jednak, aby czynił on to z dostatecznym rozeznaniem.
Co więcej, do odwołania darowizny uprawnieni są również spadkobiercy darczyńcy, jednakże tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był w świetle prawa uprawniony do jej odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była jego śmierć.
Podkreślenia wymaga fakt, że odwołanie darowizny z tej przyczyny, nie może nastąpić po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do tej czynności prawnej, dowiedział się o faktach wskazujących na niewdzięczność obdarowanego.
Inne przyczyny
Niezależnie od powyższego, wskazać trzeba, że darowizna może zostać odwołana wskutek ubezwłasnowolnienia darczyńcy. Zgodnie bowiem z obowiązującymi przepisami, przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać rozwiązania umowy darowizny dokonanej przez nią jeszcze w czasie posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych, jeżeli ma ona charakter przysporzenia nadmiernego. Oceny w tym zakresie dokonuje się według wartości dokonanego świadczenia będącego przedmiotem darowizny oraz ewentualnego braku, po stronie darczyńcy, uzasadnionych pobudek do takiego krok. Dodać przy tym trzeba, że rozwiązania umowy darowizny nie można żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania.
Dodać trzeba, że przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać rozwiązania umowy darowizny dokonanej przez tę osobę przed ubezwłasnowolnieniem, jeżeli darowizna ze względu na wartość świadczenia i brak uzasadnionych pobudek jest nadmierna.
Rozwiązania umowy darowizny z powyższej przyczyny nie można jednak żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania.
Kiedy nie można odwołać darowizny?
Musisz wiedzieć, że w żadnym razie nie można odwołać takiej darowizny, która czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego, przy czym o tym, czy zachodzi taka przesłanka, każdorazowo decyduje Sąd, rozpatrując szczegółowo uwarunkowania danego przypadku.
W jaki sposób można dokonać odwołania darowizny?
Jak stanowi Kodeks cywilny odwołanie darowizny następuje przez złożenie obdarowanemu oświadczenia woli na piśmie. Powinno znajdować się w nim nie tylko oświadczenie darczyńcy o odwołaniu darowizny, ale także jego konkretne uzasadnienie. Dokument ten możne również zawierać wpis o żądaniu zwrotu przedmiotu darowizny.
